Bu maqolada sizlar bilan local tarmaoqda django loyihasini ishga tushirishni ko'rib chiqamiz. Buning uchun bizda tayyor django loyihasi bo'lishi zarur. Men avval yaratgan kutubxona loyihamni bugun local tarmoqda ishga tushiramiz.

Avvalgi maqolamda sizga local tarmoqda oddiy index.html faylini ishga tushirishni o'rgatgan edim.  link

Mendagi tayyor django loyihasi: link

Endi esa django loyihasini ishga tushiramiz.

Django loyihamizni ishga tushirib olamiz:

C:\Users\User\Desktop\kutubxona>py manage.py runserver
Watching for file changes with StatReloader
Performing system checks...

System check identified no issues (0 silenced).

You have 1 unapplied migration(s). Your project may not work properly until you apply the migrations for app(s): auth.
Run 'python manage.py migrate' to apply them.
January 30, 2021 - 14:46:05
Django version 3.1, using settings 'kutub3.settings'
Starting development server at http://127.0.0.1:8000/
Quit the server with CTRL-BREAK.

Brouzerdagi ko'rinishi:

Siz ko'rib turibsizki Django loyihamiz 127.0.0.1:8000 manzilda ishga tushdi. Siz o'ylashingiz mumkin: Bu manzilni kompyuter bilan bitta tarmoqdagi qurilmaga yozsam shu loyiha ochiladi!!! deb. Ammo, bu manzil faqatgina sizning kompyuteringizda ishlaydi holos. Local tarmoqqa esa sizning kompyuteringizning ip manzilidan boshqa manzillar chiqmaydi(1 ta qurilmada 2 ta ip manzil bo'lishi mumkin emas!!). 

Djangoning manzilini o'zgartirishdan oldin kompyuterning ip manzilini bilib olaylik. 

CMD ga yozamiz:

C:\Users\User>ipconfig

Windows IP Configuration


Ethernet adapter Ethernet:

   Media State . . . . . . . . . . . : Media disconnected
   Connection-specific DNS Suffix  . :

Wireless LAN adapter Local Area Connection* 1:

   Media State . . . . . . . . . . . : Media disconnected
   Connection-specific DNS Suffix  . :

Wireless LAN adapter WiFi:

   Connection-specific DNS Suffix  . : Home
   Link-local IPv6 Address . . . . . : fe80::3824:3a3a:6d6a:4e88%12
   IPv4 Address. . . . . . . . . . . : 192.168.1.106
   Subnet Mask . . . . . . . . . . . : 255.255.255.0
   Default Gateway . . . . . . . . . : 192.168.1.1

Tunnel adapter Local Area Connection* 13:

   Connection-specific DNS Suffix  . :
   IPv6 Address. . . . . . . . . . . : 2001:0:2851:782c:18d3:ebee:abc9:8722
   Link-local IPv6 Address . . . . . : fe80::18d3:ebee:abc9:8722%9
   Default Gateway . . . . . . . . . : ::

C:\Users\User>

ipconfig buyrug'i orqali siz o'z local tarmog'ingizdagi ip ingizni bilib olasiz.

IPv4 Address. . . . . . . . . . . : 192.168.1.106

Barchaning ipsi har hil bo'ladi mening ipimga qarab bajarmang, o'zingizni ipingizni ishlating.

Django loyihasini settings.py fayliga kiramiz va birgina o'zgarishni amalga oshiramiz:

ALLOWED_HOSTS = []

ALLOWED_HOSTS listini ichiga o'z ipingizni matn ko'rinishida yozing:

ALLOWED_HOSTS = ['192.168.1.106']

saqlang va CMD ga o'ting:

C:\Users\User\Desktop\kutubxona>py manage.py runserver 192.168.1.106:8000
Watching for file changes with StatReloader
Performing system checks...

System check identified no issues (0 silenced).

You have 1 unapplied migration(s). Your project may not work properly until you apply the migrations for app(s): auth.
Run 'python manage.py migrate' to apply them.
January 30, 2021 - 15:20:59
Django version 3.1, using settings 'kutub3.settings'
Starting development server at http://192.168.1.106:8000/
Quit the server with CTRL-BREAK.

runserver buyrug'idan so'ng yozgan ipingizda django loyihasi ishga tushdi. 8000 yozilishiga sabab sizning ipingiz portlardan tashkil topgan, loyihangizni o'sha portlarning 8000-portda ishga tushirdingiz.

Brouzerda eski manzil bo'yicha ochib ko'ramiz:

yangi manzil bo'yicha ochib ko'ramiz:

Eng asosiysi boshqa qurilma orqali yangi manzilni ochib ko'ramiz:

Xulosa: Boshqa qurilmada ishlamasa avval bir local tarmoqdaligini tekshirib oling. Kompyuter va boshqa qurilma LAN yoki WiFi orqali ulangan bo'lishi lozib. Bu local kutubxonadan men o'z maktabimda ham foydalandim. Siz ham o'quvchi va o'qituvchilar uchun local kutubxona qilsangiz yaxshi bo'lar edi. Sizlar bilan Bunyodbek Abdurazzoqov bo'ldi. Rahmat hammaga.

Bu maqolada sizlar bilan socket kutubxonasi orqali server yaratamiz va server orqali ma'lumot uzatamiz. Chat dasturini yaratamiz.

Sizda Python dasturlash tili o'rnatilgan bo'lishi zarur!!!

2 ta Python fayl yaratib olamiz. Men 1-faylni server va 2-faylni client deb nomladim. Siz o'zingiz istagandek nomlashingiz mumkin. Faylni nomi hechnimani hal qilmaydi. 

Kod bilan tanishishni boshladik.

Birinchi bo'lib server hosil qiluvchi kodni yozamiz.

Server.py kodi:

import socket
import threading

serversocket = socket.socket(socket.AF_INET, socket.SOCK_STREAM)
host = socket.gethostbyname(socket.gethostname())

port = 8000
print (host)
print (port)
serversocket.bind((host, port))

serversocket.listen(5)

(clientsocket, address) = serversocket.accept()

print(clientsocket)
print ("Ulandi")
def read():
    while True:
        if clientsocket:
            data = clientsocket.recv(1024).decode()
            print (data)
            if data!='--Qabul qilindi':
                r='--Qabul qilindi'
                clientsocket.send(r.encode())
threading.Thread(target=read).start()


while clientsocket:
    asdf = input('') 
    asdf='\n>>'+asdf
    clientsocket.send(asdf.encode())

Bizga 2 ta kutubxona kerak bo'ladi:

1. import socket
2. import threading

host = socket.gethostbyname(socket.gethostname())

host o'zgaruvchisi qurilmaning ip mazilini qabul qilyapti

port = 8000 =>port o'zgaruvchisi qaysi portda server hosil bo'lishini qabul qilyapti

serversocket.bind((host, port)) =>server host manzilidagi port da hosil qilinyapti

(clientsocket, address) = serversocket.accept()

biror bir foydalanuvchi ulanmaguncha shu qatorda kod kutib turadi. Agar biror qurilma ulansa qurilmadan kelgan ma'lumot 2 ta o'zgaruvchiga qabul qilinadi(clientsocket, address)

def read():
    while True:
        if clientsocket:
            data = clientsocket.recv(1024).decode()
            print (data)
            if data!='--Qabul qilindi':
                r='--Qabul qilindi'
                clientsocket.send(r.encode())
threading.Thread(target=read).start()

bir vaqtning o'zidan ham ma'lumotni jo'natib ham qabul qilish uchun threading kutubxonasidan foydalanamiz. threading kutubxonasining Thread funksiyasidan foydalanib read funksiyasini ishga tushiramiz. Bu bizga birdaniga 2 ta vazifani bajarishga yordam beradi. 

read funksiyasining vazifasi foydalanuvchidan kelgan ma'lumotni oynaga chiqarishdan iborat. 

if clientsocket:
            data = clientsocket.recv(1024).decode()

Agar foydalanuvchidan ma'lumot kelgan bo'lsa ma'lumotni o'zimizni tilga o'giradi(decode())

if data!='--Qabul qilindi':
                r='--Qabul qilindi'
                clientsocket.send(r.encode())

Agar foydalanuvchidan biz yuborgan xat borganligini tasdiqlovchi '--Qabul qilindi' so'zi kelmagan bo'lsa biz foydalanuvchiga '--Qabul qilindi' so'zini mashina tiliga o'girib jo'natamiz.

asdf = input('') =>asdf o'zgaruvchisiga foydalanuvchidan kelgan qiymatni tenglaymiz. 

asdf='\n>>'+asdf =>asdf o'zgaruvchining chap tomoniga '\n>>' belgisini qo'shib qo'yamiz. Chunki biz jo'natgan xabarni ko'rsa bizdan kelganligini bildiradi.

clientsocket.send(asdf.encode())=>asdf dagi ma'lumotni jo'natamiz.

Serverga ulanib oluvchi(foydalanuvchi) client kodni yozamiz.

client.py kodi:

import socket
import threading

s = socket.socket(socket.AF_INET, socket.SOCK_STREAM)
host ="192.168.1.106"
port =8000
s.connect((host,port))


def read():
	while True:
		data = ''
		data = s.recv(1024).decode()
		print(data)
		if data!='--Qabul qilindi':
			s.send('--Qabul qilindi'.encode()) 
threading.Thread(target=read).start()
while True:
	asdf = input('')
	asdf='\n>>'+asdf
	s.send(asdf.encode())

client.py kodi deyarli server.py kodi bilan bilan deyarli farq qilmaydi. Yagona farqi bind funksiyasi o'rniga connect funskiyasi ishlatiladi. Chunki Client, server hosil qilmaydi, ulanib oladi. host o'zgaruvchisiga serverning ip manzilini yozing!!!

Videoda chat dasturi qanday ishlaganini ko'rib olishingiz mumkin:

Xulosa: Siz server.py va client.py fayllarini alohida, alohida qurilmalarga ko'chiring va ularni o'zaro LAN yoki WiFi orqali ulang va ishlatib ko'ring. Internet ham shunday ishlaydi faqat juda katta mashshtabda. Sizlar bilan Bunyodbek Abdurazzoqov bo'ldi. Raxmat hammaga.

Bu maqolada sizlar bilan Pyton dasturlash tili orqali qanday qilib serverni ishga tushirishni ko'rib chiqamiz. Biz yaratgan server boshqa qurilmalarda ham ishlaydi.

Buning uchun albatta sizda Python o'rnatilgan bo'lishi zarur!!!

CMDni ochamiz va yozamiz:

C:\Users\User>python -m http.server 8000

Bu amal bilan siz localhostning 8000-portida serverni ishga tushirdingiz. Server ishga tushganini Brouther orqali bilib olishigiz mumkin:

http://localhost:8000/

Serverni to'xtating( Ctrl+C )

CMD da desktopga chiqib olamiz:

C:\Users\User>cd desktop

C:\Users\User\Desktop>

Desktopda "index.html" nomli fayl hosil qilamiz va bu faylga ma'lum bir kod yozamiz.

Masalan:

<!DOCTYPE html>
<html>
<head>
	<title>Server</title>
</head>
<body>
<h1>Server ishlayapti</h1>
</body>
</html>

So'ngra serverni shu yerda(desktopda) ishga tushiramiz. 

C:\Users\User\Desktop>python -m http.server 8000

http://localhost:8000/

Ko'rib turibsiz serverimiz index.html faylini o'qiyapti.(boshqa serverlar ham shunday ishlaydi)

Boshqa qurilmalar ham localhostimizdan foydalanishning imkoni bor. Birinchi bo'lib ikkala qurilmani bir biriga WiFi orqali ulang. Siz o'zingizning IP manzilingizni bilishingiz kerak. Bu manzil WiFi yoki LAN orqali ulangan qurilmalarning o'zaro manzilidir.

Buning uchun CMD ga 

C:\Users\User\Desktop>ipconfig

Windows IP Configuration


Ethernet adapter Ethernet:

   Media State . . . . . . . . . . . : Media disconnected
   Connection-specific DNS Suffix  . :

Wireless LAN adapter Local Area Connection* 1:

   Media State . . . . . . . . . . . : Media disconnected
   Connection-specific DNS Suffix  . :

Wireless LAN adapter Local Area Connection* 11:

   Media State . . . . . . . . . . . : Media disconnected
   Connection-specific DNS Suffix  . :

Wireless LAN adapter WiFi:

   Connection-specific DNS Suffix  . : Home
   Link-local IPv6 Address . . . . . : fe80::3824:3a3a:6d6a:4e88%11
   IPv4 Address. . . . . . . . . . . : 192.168.1.106
   Subnet Mask . . . . . . . . . . . : 255.255.255.0
   Default Gateway . . . . . . . . . : 192.168.1.1

Tunnel adapter Local Area Connection* 13:

   Media State . . . . . . . . . . . : Media disconnected
   Connection-specific DNS Suffix  . :

C:\Users\User\Desktop>

IPv4 Address. . . . . . . . . . . : 192.168.1.106 Bu manzilni olamiz. Va Broutherimizdagi localhostning o'rniga yozamiz:

Bu manzilni o'zaro bog'langan(WiFi yoki LAN orqali) qurilmaga yozamiz:

Xulosa: Server ishga tushgan manzilda index.html fayl bo'lmasa sizning fayllaringiz ko'rinadi va siz bemalol boshqa qurilmalar bilan fayllarni ulashishingiz mumkin. Yaratayotgan Web saytingizni serverni ishga tushirib boshqa qurilmada qanday ishlashini tekshirib ko'rishingiz mumkin. Istasangiz Kutubxona saytini yarating va o'z maktab(yoki universitet) xududingizdagi WiFi ga ulanib serveringizni ishga tushiring va boshqalarga qanday ulanishni o'rgatib qo'ying, boshqalar sizning kutubxonangizdan offline tarzda foydalanishadi(Elektron Kutubxona). Sizlar bilan Bunyodbek Abdurazzoqov bo'ldi. Rahmat hammaga. Keyingi darsda sizlar bilan serverlar aro ma'lumotlar almashishni ko'rib chiqamiz.

Bu maqolada sizlar bilan Excel yacheykalarida joylashgam ma'lumotlarni o'qiymiz va o'zgartiramiz. Buning uchun bizga openpyxl kutubxonasi kerak bo'ladi.

Avvalgi dars: Python orqali Excel fayllarni yaratamiz( openpyxl kutubxonasi 1-dars )
 

Excel fayllarni o'qish uchun avval excel fayl hosil qilib yacheykalariga ma'lumot kiritib olamiz. Masalan:
 

Bu ma'lumotlarni o'qish uchun python fayli hosil qilib olamiz va kod yozishni boshlaymiz.

import openpyxl

wb = openpyxl.load_workbook("sample.xlsx") 
sheet = wb.active
cell = sheet.cell(row = 1, column = 1)
print(cell.value)

import openpyxl => openpyxl kutubxonasini chaqirib olamiz

wb = openpyxl.load_workbook("sample.xlsx")=> wb o'zgaruvchiga openpyxl kutubxonasidagi load_workbook funksiyasini tenglab olamiz albatta load_workbook kutubxonasiga excel fayl manzilini ko'rsatgan holda. 

sheet = wb.active=> sheet o'zgaruvchisiga wb ni activlashtirib olamiz

cell = sheet.cell(row = 1, column = 1) => cell funksiyasidan foydalanib kataklarni tanlaymiz mumkin. Buning uchun row va column o'zgaruvchilariga qiymat kiritsak bas. cell funksiyasini ishga tushirib uni cell o'zgaruvchisiga tenglab olamiz

print(cell.value)=> cell ning qiymatini oynaga chiqaramiz. Katakcha faqatgina qiymatidan tashkil topmagan. Shuning uchun value orqali katakcha qiymatini olamiz.

C:\Users\User\Desktop>py excel.py
salom

Bilib oling Excel faylingiz ochilgan holda tursa yozgan kodingizni ishlaganingizda dastur xatolik beradi.

Tahrirlashni boshlaymiz

Hozir yozgan ko'dimizga qo'shimcha qo'shgan holda tahrirlovchi kodni yozishimiz ham mumkin. 

import openpyxl

wb = openpyxl.load_workbook("sample.xlsx") 
sheet = wb.active
cell = sheet.cell(row = 1, column = 1)
print(cell.value)
cell.value='hayr'
print(cell.value)
wb.save("sample.xlsx")

cell.value='hayr' =>cell yacheykani yani A1 yacheyka qiymatini 'hayr' ga tenglaymiz

wb.save("sample.xlsx") =>va o'sha sample.xlsx faylga saqlab qo'yamiz. 

yoki:

wb.append(['hayr'])

Ammo append funksiyasidan foydalanganimizda Excel yacheykalarining ohiriga ma'lumot qo'shadi.

yoki:

sheet['A1'].value = 'hayr'

Bu yo'li ham ancha keng tarqalgan yo'l. Bu usullardan ma'lumot o'qishda ham foydalansa bo'ladi.

Xulosa: Yacheykaning qiymatidan boshqa qiymatli ham mavjud(link, name, size..). Sizlar bilan Bunyodbek Abdurazzoqov bo'ldi. Rahmat hammaga. 

Bu maqolada sizlar bilan python dasturlash tili orqali Excel fayllarni yaratamiz. Buning uchun bizga pythonning openpyxl kutubxonasi kerak bo'ladi.

openpyxl kutubxonani o'natish uchun:

>>> pip install openpyxl

Kodlarni ishlatish uchun biror bir python fayl hosil qilib oling.

Birinchi bo'lib Excel fayl(*.xlsx) hosil qilishni o'rganib olamiz.

from openpyxl import Workbook

Kutubxonani chaqirib olamiz.

wb = Workbook()

wb o'zgaruvchisiga Workbook funksiyani tenglaymiz. Workbook orqali biz Excel fayllar hosil qila olamiz.

wb.save(filename='salom.xlsx')

Hechqanday boshqa kodlarsiz save funksiyasi orqali saqlaymiz. filename o'zgaruvchisiga fayl nomi qanday nomda saqlanishini tenglaymiz.

from openpyxl import Workbook
wb = Workbook()
wb.save(filename='salom.xlsx')

Bu kodni ishga tushirganimizdan so'ng salom.xlsx somli Excel fayl hosil bo'ladi. Bu fayldan hechnarsa yozilmagan bo'ladi. Xuddi "New file" qilgandek.

Varoq nomlarini o'zgartirish uchun:

save funksiyasidan oldin:

ws = wb.active
ws.title = "range names"

ws o'zgaruvchini Workbook().active ga tenglaymiz va ws.title ni varoq nomini nima deb nomlamoqchi bo'lsak shu bilan nomlaymiz.

kodni ishga tushiramiz:

Yacheykalarga qiymat kiritish:

ws['A1'] = 15

sace funksiyasida oldin. ws ya'ni ws nomli birinchi varoqdagi A1 katakchaning qiymatini ko'rsatyapmiz. Agar kodni ishga tushirsangiz:

ws (varoq) xuddi dict ga o'xshaydi. Kalit so'z orqali ('A1') qiymatini o'zgartiraverasiz ammo listga o'xshatib append funksiyasidan foydalanib qiymat kiritishingiz ham mumkin:

ws.append([51,15,5,65,65,56,65,56,56,56,65])

Bu orqali siz 2-qatorga yuqoridagi sonlarni birinma ketin yacheykalarga joylayapsiz. Nega ikkinchi qator?! Chunki siz birinchi qatorga A1 yacheykaga matn kiritib qo'ydingiz. append funksiyasidan foydalanganimizda ws ga yangi list qo'shdi. 

ws ni sodda tarzda tasavvur qilamiz:

ws = [[15],[[51,15,5,65,65,56,65,56,56,56,65]]

buni biroz boshqacharoq yozamiz:

ws = [[15],
	 [[51,15,5,65,65,56,65,56,56,56,65]]

Excelda ham xuddi shunday holat:

Qanday tasavvur qilishni bilib oldingiz degan umiddaman.

Siz pythonning boshqa kutubxonalaridan foydalanishingiz ham mumkin. Masalan:

import datetime
from openpyxl import Workbook
time=datetime.datetime.now()

wb = Workbook()
ws = wb.active
ws.append([time])

wb.save(filename='salom.xlsx')

time nomi o'zgaruvchiga hozirgi vaqtni tengladik va ws varoqga qo'shib 'salom.xlsx' fayl qilib saqlab qo'ydik:

 Ingiliz tilida  documentation

Xulosa: Siz boshqa kutubxonalar bilan ishlab ko'ring, Exceldagi barcha imkoniyatlar shu kutubxonada mavjud. Sizlar bilan Bunyodbek Abdurazzoqov bo'ldi. Rahmat hammaga.

Bu maqolada sizlar bilan static fayllar haqida gaplashamiz. settings.py fayli bilan tanishayotganimizda staticlar haqida ham aytib o'tgan edim. Bugun static fayllar hosil qilamiz va ishlatamiz.

Avvalgi darslar:

• Django fremworkiga kirish, o'rnatamiz va tanishamiz || 1-dars
• Django fremworkining settings.py fayli bilan tanishamiz || 2-dars
• Djangoda app nima?!, hosil qilamiz va tanishamiz || 3-dars
• Django urls.py views.py template || djangoning asosiy qismi || 4-dars
• Django orqali Backenddan Frontendga ma'lumot yuboramiz || 5-dars
• Django JINJA || 6-dars

Sizlarga yaxshi bo'lsin deb tayyor shablondan foydalanaman. Chunki bu shablondan foydalansak dars davomida shablonga backend yaratsak bu sizlar uchun portifolio bo'lib qoladi.  

Shablonning vazifasini chuntirib o'taman. Bu shablon kitob sotuvchi do'konning sayti bo'lib web sayt orqali kitob buyutma bersa bo'ladi. Bu shablonni sizlar tortib olishingiz uchun link

Bu shablonni frontendini o'zgartirib olishingiz mumkin o'zingiz hohlgandaqa. Men esa faqatgina backend qismini o'rgataman. Siz oldinlari web sayt yaratayotganingizda fayllarni shunchaki html faylini oldiga qo'yib htmlga esa href yoki src lariga faylning nomi yozib qo'yilar edi. Ammo djangoda esa biroz boshqacharoq. templates nomli papkada faqatgina html fayllar ishlaydi. Qolgan static(rasm, CSS, JS..) fayllarni esa alohida serverdan ro'yxatdan o'tkazib keyin ishlatsa bo'ladi.

Bu shablonni yaratayotgan django projectimizga joylashimiz uchun:

• appmizdagi urls.py faylidan ikkinchi path funksiyasini o'chirib yuboring faqatgina bitta urls yetarli
• views.py dagi home2 funksiya ham shart emas
• views.py dagi import datetime ham kerak emas
• context ni ham o'chirib yuboring. index.htmlga hechqanday ma'lumot jo'natmaymiz.
• templates papkadagi html fayllarni o'chirib yuboring
• shablondagi index.html faylini templates papkasiga joylang
• lib_app va libarary papkalarini oldiga yana bir papka hosil qiling "static" nomli
• lib_app va libarary papkalarini oldiga yana bir papka hosil qiling "staticfiles" nomli
• shablondagi index.htmldan boshqa barcha fayllarni staticfiles papkasiga joylang
• settings.py fayliga kiring va eng pastki qismga tushing
• STATIC_URL = '/static/' kodidan patga yozing

STATIC_ROOT = os.path.join(BASE_DIR, 'static')
STATICFILES_DIRS = (os.path.join(BASE_DIR, 'staticfiles'),)

• bu ishingiz bilan siz static faylini serverdan ro'yxatdan o'tkazdingiz. index.html faylida foydalansa bo'ladi.
• Siz index.html faylida foydalanish uchun static papkani ichidagi fayllardan foydalanasiz. Ammo biz fayllarni staticfiles nomli papkaga joyladik.
• CMD ga (shu papka manzilidaga)kiramiz.

py manage.py collectstatic

buyrug'ini beramiz. Bu amaldan so'ng staticfiles nomli papkamizdagi fayllar static fayliga tushadi. Va static papkamizga yanabir qo'shimcha papka hosil bo'ladi "admin" nomli. Bu papka admin panelning CSS va JS fayllari bo'lib admin panelning dizaynini shu fayllar orqali o'zgartirsangiz bo'ladi. Bu esa ortiq ish biz darsligimiz davomida admin panel dizaynini o'zgartirmaymiz.

Serverni ishga tushiramiz:

Ko'rim turibsizki web sahifamiz hech qanday CSS, JS va Rasmlarga ulanmagan. Bu ni siz Ctrl + Shift + i bosib Console bo'limiga o'tib ham ko'rishingiz mumkin.

Buning uchun biz index.html faylini ochamiz va ba'zigi o'zgartirishlar kiritishni boshlaymiz. CSS, JS va Rasmlarni ulagan barcha linklarning oldiga "static/" deb yozib qo'yamiz. Chunki bizning fayllarimiz static papkada turibdi(Online qabul qilinayotganlarga tegmang u linklarni static papkasidan oladigan qilib qo'ymang).

Serverni ishga tushiramiz:

Ko'rib turibsizki barcha narsa o'z joyida. CSS, JS va Rasmlar to'g'ri ulangan. Keyingi darsdan shu saytga backend yaratmiz(har bir qismi uchun).

Video:

Xulosa: Yana bir boshqa shablon topib uni ham backendga o'tkazib ko'ring. Sizlar bilan Bunyodbek Abdurzzoqov bo'ldi. Rahmat hammaga.

Bu maqolada sizlar bilan Jinja bilan tanishamiz. Fremworksiz jinja ishlamaydi. Shuning uchun biz dars davomida Jinja bilan tanishtirib ketishga qaror qildim.

Avvalgi darslar:

• Django fremworkiga kirish, o'rnatamiz va tanishamiz || 1-dars
• Django fremworkining settings.py fayli bilan tanishamiz || 2-dars
• Djangoda app nima?!, hosil qilamiz va tanishamiz || 3-dars
• Django urls.py views.py template || djangoning asosiy qismi || 4-dars
• Django orqali Backenddan Frontendga ma'lumot yuboramiz || 5-dars

Jinja faqatgina django fremworkida emas pythonning deyarli barcha web fremworklarida ishlaydi.

Biz library nomli django projecti yaratayotgan edik. Bu project orqali Jinjaning qanday ishlashini ko'rib chiqamiz.  

Bizda index.html bor edi

kodi:

<!DOCTYPE html>
<html>
<head>
<title>Asosiy sahifa</title>
</head>
<body>
<h1>Salom {{salom}}</h1>
</body>
</html>

Bu kodda esingizda bo'lsa vaqt ko'rsatar edi. "salom" kalit so'zi orqali vaqtni qabul qilib olar edik.  

h1 tegidan oldin yangi h1 teglarini ichiga tepa deymiz va h1 ning pastiga past deymiz.

<!DOCTYPE html>
<html>
<head>
<title>Asosiy sahifa</title>
</head>
<body>
<h1>tepa</h1>
<h1>Salom {{salom}}</h1>
<h1>past</h1>
</body>
</html>

Biz index.html faylimizni nusxalaymiz. Nusxasiga esa index2.html nomini beramiz.

Appmizning urls.py fayliga o'tamiz

kodi:

from django.urls import path
from . import views
app_name = 'lib_app'
urlpatterns = [
path('', views.home, name='home'),

]

urlpatterns listiga yangi path funksiyasi yozish kerak.(istasangiz yozing bo'lmasam tayyor path funksiyasini tuzribdi o'sha funksiyani nusxalab qo'ying). 1-elementiga 'salom/', 2-elementiga views.home2, 3-elementiga name='home2'

path('salom/', views.home2, name='home2')

views.py da ham home2 nomli funksiya hosil qiling yoki tayyor home funksiyasini nusxalab oling. home2 funksiyamiz index.html ni emas index2.html ni ko'rsatadi.  

home2 funksiyamizda context orqali vaqtni emas boshqa fayl deymiz. Chunki ikkala sahifamiz bir xil bo'lib qolsa farqlay olmay qolamiz.

views.py:

from django.shortcuts import render
import datetime
# Create your views here.
def home(request):
	context = {'salom':datetime.datetime.now()}
	return render(request, 'index.html', context )
def home2(request):
	context = {'salom':'boshqa fayl'}
	return render(request, 'index2.html', context )

Serverni ishga tushiramiz:

Ko'rib turibsiz. Sahifalarimizning faqatgina 1 qator kod bilan farq qiladi. Kelajakda siz juda katta saytlar bilan ishlayottganingizda sahifaning header(tepa qism)i 1-2 Mb ni tashkil qiladi. Footer(pastki qism) ham 1-2 Mb ni tashkil qilishi mumkin. Bunda har bir sahifa ochilayotganda tepa va pastki qismni boshqattan tortib oladi(Barcha sahifaning tepa va pastki qismi bir xil bo'lsa ham). Bu ortiq Mb sariqflashga olib kiradi. Mb sariflanayotganda esa vaqt ham ketadi. Bu esa sahifalaringiz ochilayotganda sekinlik bilan ochilishiga olib keladi. Jinjadan foydalansangiz sahifaning faqatgina main(asosiy, o'rta) qismi o'zgartiradi holos. Bu esa sahifa tez ochilishiga olib keladi. Sizlar bilan Jinjada amaliy ish qilib ko'ramiz.

Birinchi bo'lib templates papkasida istagan nomdagi .html fayl hosil qilib olamiz(base.html). index.html fayli va index2.html fayllarining asosiy joyini qoldiramiz va o'xshash qismini olib olamiz. base.html fayliga tashlaymiz. Kodlar qaysi qismga qo'yilishini(index.html fayliga ulaganimizdan so'ng index.html faylini ochsak biz tanlagan joyga index.html faylini qo'yadi va ko'rsatadi) belgilash uchun kod yozamiz. {% block content %} va {% endblock %} shu kodlar ichidagi kodni almashtiradi. holos tepa va pastki qismlar qoladi main almashadi.

base.html:

<!DOCTYPE html>
<html>
<head>
<title>Asosiy sahifa</title>
</head>
<body>
<h1>tepa</h1>
{% block content %}

{% endblock %}
<h1>past</h1>

</body>
</html>

index.html:

<h1>Salom {{salom}}</h1>

Serverni ishga tushirib ko'ramiz:

Biz hali beri index.html va index2.html fayllarni base.html ga ulaganimiz yo'q. Ulash uchun index.htmlga kod yozishni boshlaymiz.

yuqori qismga gulli qovslar ichiga juft foiz belgisi ichiga {% %} extends deymiz keyin stringda 'base.html' deymiz.  

{% extends 'base.html' %}

Kodni qayerdan boshlab base.html ga olib o'tishi belgilash uchun yana {% block content %} va {% endblock %} kodlaridan foydalanamiz. index2.html faylini ham xuddi shunday qilib olamiz.

index.html:

{% extends 'base.html' %}

{% block content %}
<h1>Salom {{salom}}</h1>
{% endblock %}

serverni ishga tushiramiz:

Video:

Xulosa: Jinja nomli shahar ham mavjud googledan qidirayotganda adashtirib yubormang. O'z ustingizda ishlashdan to'xtamang. Sizlar bilan Bunyodbek Abdurazzoqov bo'ldi. Raxmat hammaga.

Bu maqolada sizlar bilan djangodagi views.py orqali ma'lumotni backenddan frontendga o'tkazamiz. Esingizda bo'lsa o'tgan darsda views.py orqali web saytni index.html ga ulagan edik. Endi Backenddan turib frontendga ma'lumotni yuboramiz.

Avvalgi darslar:

• Django fremworkiga kirish, o'rnatamiz va tanishamiz || 1-dars
• Django fremworkining settings.py fayli bilan tanishamiz || 2-dars
• Djangoda app nima?!, hosil qilamiz va tanishamiz || 3-dars
• Django urls.py views.py template || djangoning asosiy qismi || 4-dars

Project nomi - library

App nomi - lib_app

views.py 

kod:

from django.shortcuts import render
# Create your views here.
def home(request):
	return render(request, 'index.html')

index.html

kod:

<!DOCTYPE html>
<html>
<head>
<title>Asosiy sahifa</title>
</head>
<body>
<h1>Salom django</h1>
</body>
</html>

O'zgartirish ishlarini olib borishni boshlaymiz.  

views.py:

Birinchi bo'lib sizlaga backenddan ma'lumot yuborishni o'rgataman. Buning uchun siz render funksiyasida uchinchi elementiga dict(lug'at python o'rgatilayotganingizda o'rgangan bo'lishingiz kerak) yozamiz. dictga istagan kalit so'zi va qiymatini bering. Men esa kalit so'ziga 'salom' dedim qimatiga esa 'Bunyodbek Abdurazzoqov' dedim.

return render(request, 'index.html', {'salom':'Bunyodbek Abdurazzoqov')

index.html

Frontendga ma'luumot qabul qilish. Buning uchun html kodingizning ko'rinadigan biror bir qismiga ikki marotaba gulli qovslar qo'ying {{}} shu qovslar ichiga views.py da yozgan dict ning biror bir kalit so'zini yozing. Menning kalit so'zim salom edi. {{ salom }} men bu kodni salom django dagi django so'zining o'rniga qo'ydim.

index.html:

kod:

<!DOCTYPE html>
<html>
<head>
<title>Asosiy sahifa</title>
</head>
<body>
<h1>Salom {{salom}}</h1>
</body>
</html>

Serverni ishga tushiramiz.(runserver)

Ya'na ham tushunarli bo'lishi uchun kalit so'zlarini alishtirib ko'ring...

Backend dasturchilar views.py da biroz boshqacharoq yo'l tutishadi. Avval dictni o'zgaruvchiga tenglab keyin o'zgaruvchini index.html dan so'ng yozishadi.

kod:

def home(request):
	context = {'salom':'Bunyodbek Abdurazzoqov'}
	return render(request, 'index.html', context )

Siz faqatgina string emas raqamlar ham jo'natishingiz, arifmetik amallar bajarishingiz ham mumkin  masalan:

context = {'salom'5+9}

Siz pythonning boshqa kutubxonalarini ham ishlatishingiz mumkin. Hozir sizlar bilan vaqtni jo'natib ko'ramiz.

Buning uchun datetime kutubxonasini chaqiramiz import datetime

home funksiyamizning ichidagi dictning qiymatiga datetime.datetimr.now() funksiyasini ishlatamiz

kod:

from django.shortcuts import render
import datetime
# Create your views here.
def home(request):
	context = {'salom':datetime.datetime.now()}
	return render(request, 'index.html', context )

index.html faylimiz ham salom kalit so'zi orqali ma'lumot qabul qilayotganini tekshirib qo'ying.

severni ishlatamiz:

Video:

Xuloasa: Siz Backenddan Frondendga ma'lumot jo'natishni bilib oldingiz. Python qanday qilib web saytga tasir o'tkazishini ham bilib oldingiz degan umiddaman, boshqa kutibxonalarni ham ishlatib ko'ring(masalan:Math). Sizlar bilan Bunyodbek Abdurazzoqov bo'ldi. Raxmat hammaga.

Bu maqolada sizlar bilan urls views template larni o'tamiz. Bugungi mavzu eng asosiy va eng katta mavzu bo'lib urls views va template mavzularini o'z ichiga oladi. Chunki bu mavzular bir biriga chambarchas bog'liq bo'lib bir birisiz sizga tushuntirishimning iloji yo'q.

Avvalgi darslar:

• Django fremworkiga kirish, o'rnatamiz va tanishamiz || 1-dars
• Django fremworkining settings.py fayli bilan tanishamiz || 2-dars
• Djangoda app nima?!, hosil qilamiz va tanishamiz || 3-dars

Reja:

• urls.py
• views.py
• template
• ishga tushirish

urls.py

Birinchi bo'lib django projectimiz bor bo'lgan papkaga kiramiz va projectimizning ichidagi projectimiz nomi bilan bir hil nomili projectga kiramiz. Menda project nomi library edi. library>library>urls.py ga kiramiz.  

Ushbu fayl kodi(library>library>urls.py):

"""library URL Configuration

The `urlpatterns` list routes URLs to views. For more information please see:
   https://docs.djangoproject.com/en/3.1/topics/http/urls/
Examples:
Function views
   1. Add an import:  from my_app import views
   2. Add a URL to urlpatterns:  path('', views.home, name='home')
Class-based views
   1. Add an import:  from other_app.views import Home
   2. Add a URL to urlpatterns:  path('', Home.as_view(), name='home')
Including another URLconf
   1. Import the include() function: from django.urls import include, path
   2. Add a URL to urlpatterns:  path('blog/', include('blog.urls'))
"""
from django.contrib import admin
from django.urls import path

urlpatterns = [
   path('admin/', admin.site.urls),
]

Shu faylni kod editorda ochib olamiz va yuqori qismdagi komentaryni o'qiymiz. Komentda siz uchun kerakli bo'lgan bilimlar mavjud. Komentning pastki qismida boshqa appga qanday qilib ulashni ko'rsatib o'tgan.  

Siz qilishingiz kerak:

django.urls dan include funksiyasini path funksiyasi bilan birgalikda chaqirib olishingiz.

urlpatterns ning ichiga path('', include('lib_app.urls', namespace='app')) yozishingiz zarur.

Bundan so'ng sizning urls.py faylingiz:

"""library URL Configuration

The `urlpatterns` list routes URLs to views. For more information please see:
   https://docs.djangoproject.com/en/3.1/topics/http/urls/
Examples:
Function views
   1. Add an import:  from my_app import views
   2. Add a URL to urlpatterns:  path('', views.home, name='home')
Class-based views
   1. Add an import:  from other_app.views import Home
   2. Add a URL to urlpatterns:  path('', Home.as_view(), name='home')
Including another URLconf
   1. Import the include() function: from django.urls import include, path
   2. Add a URL to urlpatterns:  path('blog/', include('blog.urls'))
"""
from django.contrib import admin
from django.urls import path, include

urlpatterns = [
   path('admin/', admin.site.urls),
   path('', include('lib_app.urls', namespace='app'))
]

Siz bu amalingiz bilan include funksiyasini chaqirdingiz va lib_app papkadagi urls.py faylini ishga tushirdingiz. Hzorida esa bunday fayl mavjud emas chunki bu faylni o'zimiz hosil qilib olamiz. Qachonki domendan so'ng yoki localhostdan so'ng hechqanday manzil bo'lmasa urls.py faylimiz lib_app papkadaki urls.py ni ishga tushiradi.

lib_app papkada urls.py faylini hosil qilib olamiz. Bu faylni hohlasangiz hosil qilib olib so'ngra library papkasidagi urls.py ichidagi kodni nushalab olib o'tishingiz ham mumkin yoki urls.p faylini o'zini nushalab qo'ying.

So'ngra app ning ichidagi urls.py ning bazi qismlarni o'chirib yuboramiz.  

urlpatterns listini tozalab olamiz.

from django.contrib import admin ni o'chirib yuboramiz chunki asosiy urls.py faylimizda chaqirib qo'yganmiz. Bu faylda esa kerak emas.

Bundan so'ng bizning app mizning urls.py faylimiz manabunday holda bo'lishi kerak:

"""library URL Configuration

The `urlpatterns` list routes URLs to views. For more information please see:
   https://docs.djangoproject.com/en/3.1/topics/http/urls/
Examples:
Function views
   1. Add an import:  from my_app import views
   2. Add a URL to urlpatterns:  path('', views.home, name='home')
Class-based views
   1. Add an import:  from other_app.views import Home
   2. Add a URL to urlpatterns:  path('', Home.as_view(), name='home')
Including another URLconf
   1. Import the include() function: from django.urls import include, path
   2. Add a URL to urlpatterns:  path('blog/', include('blog.urls'))
"""
from django.urls import path

urlpatterns = [
]

Endi o'zgartirishlar kiritamiz:

• app mizning nomi yozib olamiz app_name='lib_app'
• urls.py ning yuqorisidagi komentda yozib qo'ygan qanday qilib views ga ulashni o'qib chiqing
• komentda yozib qo'ygan from . import views yozing. Bu bilan siz views.py ni chaqirib olgan bo'lasiz
• urlpatterns ning ichiga path funksiyasini ishlatamiz. path funksiyasining ichiga birinchi bo'lib linkni yozamiz, siz qaysi link bo'lganda bu funksiya ishlasin? Agar asosiy ya'ni home sahifasini linkini yozmoqchi bo'lsangiz qo'shtirnoqlarni bo'sh qoldiring
• ikkinchi elementiga siz viewsdan funksiyani yozasiz men views.home funksiyasini yozdim
• uchunchi elementiga bu qanday sahifa ekanligini yozamiz
• ya'ni name='home' =>

 path('', views.home, name='home')

appdagi urls.py ning kodi:

"""library URL Configuration

The `urlpatterns` list routes URLs to views. For more information please see:
   https://docs.djangoproject.com/en/3.1/topics/http/urls/
Examples:
Function views
   1. Add an import:  from my_app import views
   2. Add a URL to urlpatterns:  path('', views.home, name='home')
Class-based views
   1. Add an import:  from other_app.views import Home
   2. Add a URL to urlpatterns:  path('', Home.as_view(), name='home')
Including another URLconf
   1. Import the include() function: from django.urls import include, path
   2. Add a URL to urlpatterns:  path('blog/', include('blog.urls'))
"""
from django.urls import path
from . import views
app_name = 'lib_app'
urlpatterns = [
path('', views.home, name='home')
]

Siz bu kodlaringiz bilan:

• shu katalogdagi views nomli faylni chaqirib oldingiz
• app ning nomini kiritdingiz. Bu urls.py yanada yaxshi ishlashini taminlaydi. app_name djangoning yangi versiyalarida keng qo'llanilmoqda
• path funksiyasida bo'sh qolgan qo'shtirnoqlar bu asosiy sahifa ishga tushirganda ya'ni domendan so'ng boshqa manzil bo'lmasa viewsdagi home funksiyasi ishga tushadi
• name='home' deganimizning sababi keyinchalik asosiy sahifaga o'tayotganimizda giperlink dan foydalanayotganingizda bo'sh joy qoldirsangiz asosiy sahifaga o'tmaydi o'sha paytda maxsus funksiya ishtirokida "home" deb yozsangiz ishlaydi

views.py

appmizning views.py fayliga kiramiz 

kodi:

from django.shortcuts import render
# Create your views here.

views faylimizda render funksiyasi avvaldan chaqirilgan bo'ladi. Chunki biz render funksiyadan foydalanamiz. Django iloji boricha dasturchilarga yordam berishga urinadi.

appmizning urls.py faylida views dagi home funksiya ishga tushsiz degan edik. Endilikda esa bu funksiyani hosil qilishimiz kerak.  

Buning uchun views.py fayliga:

home nomli funksiya yaratib olamiz

bu funksiyamiz request qabul qiladi

render funksiyasini qaytaramiz

render funksiyasining ichiga birinchi bo'lib request keyin ikkinchi elementiga qaysi web sahifa('index.html') ko'rinishini yozamiz.

Bundan so'ng views faylimiz:

from django.shortcuts import render
# Create your views here.
def home(request):
return render(request, 'index.html')

Qanday index.html ?! deb o'ylanyapsizmi.

Template

Avvalgi darslarda template mavzusini o'tamiz degan edim.  

templete hosil qilish:

• Buning uchun settings.py ga kiring
• yuqori qisda os kutubxonasini chaqirib olish import os
• TEMPLATES ga tushung va DIRS nomli list ichiga yozing

os.path.join(BASE_DIR, 'templates')

• lib_app library papkalarini yoniga templates nomli papka hosil qiling

istasangiz DIRS listini ichidagi 'templates' ni o'rniga boshqa so'z yozing va o'sha nomdagi papka hosil qiling ammo yozilmagan qoidalarga ko'ra teplate papkaning nomi templates bo'lishi kerak. Bu sizning kodingizni boshqa dasturchilar ishlatayotganda osonroq bo'ladi.

Bu templates papkani ichiga index.html fayl hosil qiling

index.html ichiga kod yozing. Masalan:

<!DOCTYPE html>
<html>
<head>
<title>Asosiy sahifa</title>
</head>
<body>
<h1>Salom django</h1>
</body>
</html>

Bundan so'ng runserver qiling(serverni ishga tushiring).

Video:

Xulosa: Bu maqolada djangoning asosiy qismini aytib o'tdik. Sizlar urls.py dagi linkni o'zgartirib ko'ring ya'nada chuqurroq bilib olasiz. Sizlar bilan Bunyodbek Abdurazzoqov bo'ldi. Raxmat hammaga.

Bu maqolada sizlar bilan app ning vazifasi haqida bilib olamiz. app yaratamiz va u bila tanishamiz.

Avvalgi darslar:

• Django fremworkiga kirish, o'rnatamiz va tanishamiz || 1-dars
• Django fremworkining settings.py fayli bilan tanishamiz || 2-dars

App nima?!

Django projecti ham applardan tashkil topgan bo'ladi.

Djangoning 6 ta app mavjud:

1. admin
2. auth
3. contenttypes
4. sessions
5. messages
6. staticfiles

Har bir appning o'z vazifasi mavjud. Masalan: Admin appi admin paneliga javob beradi...

Siz web sayt yaratish uchun applardan foydalanasiz. Siz o'zingiz yangi app yaratasiz. 

App hosil qilish

Buning uchun siz django projecti bor papkani oching va CMD ni o'sha yerdan ishga tushiring. 

CMD ga yozing:

C:\Users\User\Desktop\library>python manage.py startapp lib_app

C:\Users\User\Desktop\library>

Bu amalingizdan so'ng sizda libapp nomli yangi papka hosil bo'ladi. Siz libapp nomli app hosil qildingiz ammo siz istagan nomli app hosil qilishingiz mumkin(project nomi bundan mustasno). Agar siz settings faylidagi applar orasiga 'lib_app' deb yozib qo'ysangiz siz django projectingizga bu appingizni ulagan bo'lasiz.

 Siz to'g'ri ulaganingizni bilmoqchi bo'lsangiz CMDga:

C:\Users\User\Desktop\library>python manage.py runserver

yozing va "Enter".(avvalgi darslarda tushuntirilgan edi). runserver qilib bo'lganimizdan so'ng lib_app nomli app papkamizda "__pycache__" nomli papka hosil bo'ladi bu siz app ni to'g'ri ulaganingizdan dalolat.

Appning tuzulishi bilan tanishamiz

Hosil qilib olgan appmizda(lib_app papkada):

• __pycache__ papka
• migrations papka
• __init__.py
• admin.py
• apps.py
• models.py
• tests.py
• views.py

__pycache__ papka => Bu papkada boshlanishida hech narsa bo'lmaydi. Keyinchalik fayllar to'lib ketadi. Bu papka python fayllar o'zaro aloqasini yanada yaxshilaydi.(python bilan tanishayotganingizda o'rgangansiz)

migrations papka => Bu sizga hali tanish bo'lmagan migrate va makemigartions amallari natijasida hosil bo'lgan fayllar shu papkaga yig'iladi. Backend dasturchilar bu fayllarga tegmaydi bu fayllar faqatgina ma'lumotni saqlab turish vazifasini bajaradi.

__init__.py => Bu fayl - Python uchun kataloglarni (ya'ni folder) paketlar (package) kabi ko'rib chiqishi uchun talab qilinadi. Eng oddiy holatda, __init__.py shunchaki bo'sh fayl bo'lishi mumkin, lekin u paket uchun boshlang'ich kodini bajarishi yoki quyida tavsiflangan all o'zgaruvchisini o'rnatishi mumkin.

admin => Bu fayl admin panel uchun modellarimizni ko'rishga yordam beradi. Admin panelni djangoning o'zi to'liq nazorat qiladi. Biz esa admin panelda qaysi modellar ko'rinishi holos. Shunda server himoyasi ortadi.

appas.py => Bu appmizning eng asosiy qismi ammo bu qismga backend dasturchilar juda ham kam teginishadi. Shuningdek, u mavjud modellarning ro'yxatini saqlaydi.

models.py => Bu faylga modellarimizni yozamiz. OOP dagi bilimlarimizni shu yerda qo'llaymiz. Bu fileda yozgan classlarimiz djangoning modelidan nasl olinsa  classlar malumotlar omborida yangi yacheykalarni hosil qiladi. Django orqali siz bemalol malumotlar ombori bilan ishlay olasiz.

tests.py => Bu fayl orqali senior developerlar o'z appini sinovdan o'tkazadi: Tezligi, himoyasi...

views.py => Bu fayl o'z nomi bilan views - "ko'rinish". Bu fayl orqali siz web saytingiz oynasiga istagan ma'lumotingizni olib chiqishingiz mumkin. Html faylini ulab bemalol web saytingizda ko'rsatishingiz mumkin. Html faylinigizga malumotlar omboridagi malumotlarni ham shu fayl orqali olib chiqasiz. Frontenddan kelgan malumotni ham shu fayl orqali backendga o'tkazasiz. 

Ingiliz tilini bilsangiz Documentation

 Video:

Xulosa: Tushunmagan joylaringiz bo'lsa albatta komentga yoki telegram manzilimga yozishingiz mumkin. Sizlar bilan Bunyodbek Abdurazzoqov bo'ldi. Raxmat hammaga.